Keerpunt in de strijd tegen de bezetter
De verzetshelden tijdens de Tweede Wereldoorlog kwamen uit alle lagen van de bevolking. Van huisvrouwen tot bankdirecteurs, van boerenknapen tot ambtenaren. Eén van de belangrijkste verzetsgroepen in België situeerde zich wel aan de universiteit van Brussel. De studenten en de proffen achter de befaamde Groep G zouden de spectaculairste sabotageactie uit de Tweede Wereldoorlog uitvoeren.
Door Tim Van Steendam - 15/09/2024
Dit artikel verscheen in september 2024 in het allereerste ledenmagazine van Helden van het verzet. Na 6 maanden stellen we de artikels aan alle geïnteresseerde lezers ter beschikking. Ook het zesmaandelijkse ledenmagazine boordevol informatie over het Belgische verzet ontvangen? Via deze link word je lid.
Universiteiten en hogescholen speelden een unieke rol tijdens de Tweede Wereldoorlog. Instellingen van hoger onderwijs zijn doorheen de geschiedenis altijd al een vrijhaven van opstandige denkers geweest. Meteen na de aanstelling van Adolf Hitler richtte de nazipartij haar pijlen meteen op de Duitse universiteiten door ze te zuiveren van marxisten, liberalen en Joden. Ook in België en andere bezette gebieden maakte ze prioriteit van deze nazificatie. Onze vier universitaire instellingen – de Nederlandstalige Universiteit van Gent, de tweetalige Katholieke Universiteit van Leuven, de Franstalige Université de Liège en de Université Libre de Bruxelles – zouden elk een eigen invulling krijgen. De ULB bleek de grootste dwarsligger te zijn. Omdat ze zich niet kon vinden in de hervormingsplannen en de benoemingen van Duitsgezinde professoren, besloot ze op 20 november 1941 als enige universiteit de deuren te sluiten.
Universiteiten en hogescholen speelden een unieke rol tijdens de Tweede Wereldoorlog. Instellingen van hoger onderwijs zijn doorheen de geschiedenis altijd al een vrijhaven van opstandige denkers geweest. Meteen na de aanstelling van Adolf Hitler richtte de nazipartij haar pijlen meteen op de Duitse universiteiten door ze te zuiveren van marxisten, liberalen en Joden. Ook in België en andere bezette gebieden maakte ze prioriteit van deze nazificatie. Onze vier universitaire instellingen – de Nederlandstalige Universiteit van Gent, de tweetalige Katholieke Universiteit van Leuven, de Franstalige Université de Liège en de Université Libre de Bruxelles – zouden elk een eigen invulling krijgen. De ULB bleek de grootste dwarsligger te zijn. Omdat ze zich niet kon vinden in de hervormingsplannen en de benoemingen van Duitsgezinde professoren, besloot ze op 20 november 1941 als enige universiteit de deuren te sluiten.
Jean Burgers maakt deze ontwikkelingen van heel nabij mee. De 24-jarige student ingenieur ontwikkelt op jonge leeftijd een sterk geloof in de waarden van vrijheid en gelijkheid. Als lid van de Kring van Jonge Socialisten en van de progressieve studentenvereniging Librex (Cercle du Libre Examen) toont hij zich bereid om het fascisme actief te bestrijden. Deelname aan demonstraties tegen Franco’s dictatuur en hulp aan Spaanse vluchtelingen in België leggen zijn ambities bloot. Maar wanneer Jean en zijn vrienden van Librex door de sluiting van de ULB een andere locatie moeten zoeken, is het een kwestie van tijd voor hun studentenactivisme uitgroeit tot écht ondergronds verzet.
Door hun technische expertise als student-ingenieurs én hun goede connecties met professoren, zijn ze gewapend om de Duitsers om te tuin te leiden. Hun plannen komen in een stroomversnelling wanneer één van Jean’s oude studiegenoten, André Wendelen, op het toneel verschijnt. Wendelen is inmiddels als geheim agent gerekruteerd door de Special Operations Executive, de Britse geheime dienst verantwoordelijk voor verzetsacties op het Europese vasteland. Ze droppen via nachtelijke parachutage spionnen en agenten in bezet gebied om contacten met het lokale verzet te leggen en de weerstand tegen de nazi’s beter te coördineren. Wendelen neemt meteen contact op met zijn vrienden van de Librex, van wie hij weet dat ze de capaciteiten hebben om een eigen netwerk uit te bouwen. Het wordt menens. Op geheime locaties komen ze bijeen om te vergaderen en zetten ze geleidelijk aan een organisatie op poten met als doel het opzetten van gerichte en doeltreffende sabotageacties. Met dank aan de Britse geheime dienst leren ze de tips & tricks van het betere spionage- en sabotagewerk. Ze zijn overtuigd van hun zaak. Pienter. Bedachtzaam. Dat bewijzen ze ook in hun acties. Ze slagen erin om vanuit Brussel drie provinciale subgroepen in Luik, Brussel en Namen op te zetten. Maar hoe groter de organisatie, hoe meer Jean en co op hun tellen moeten passen. Ze nemen schuilnamen aan. Jean’s tweede naam Gérard gebruikt hij als alias. Daarnaast neemt hij ook de feitelijke leiding van de verzetsorganisatie op zich, waardoor ze in de eerste periode verder gaat onder de naam ‘groep Gérard’. Later zullen ze zich verkort Groep G noemen.
Geen doden
De mannen van Groep G zijn slimme gasten. Het zijn geen knokploegen of moordenaars. Met hun originele acties willen ze de bezetter maximaal beschadigen en zo weinig mogelijk represailles uitlokken. Dodelijke slachtoffers worden dus ten allen prijze vermeden. Daarom viseren ze vooral strategische sectoren: waterwegen, energievoorzieningen en spoorwegen. Dankzij hun goede connecties met een aantal professoren van de ULB slagen ze erin om zich niet alleen in Brussel, Luik en Namen te organiseren, maar in heel het land. Groep G noemt zichzelf nooit een sabotagegroep, laat staan een terroristische organisatie – zoals de nazi’s hen proberen te framen – omdat zij hun doelen altijd nauwkeurig bepalen. De leden zijn wel bewapend, niet om een guerrillaoorlog tegen de bezetter te starten, maar wel om zich te verdedigen en operaties tot een goed einde te brengen. Zo vernietigen ze in 1943 de sluizen van Aat en Klabbeek, waardoor de binnenscheepvaart er maandenlang ontregeld is. Amper een paar maanden later ontmantelen ze 23 locomotieven van de Duitse militaire transporten, waardoor ze wekenlang ontriefd zijn. De absolute kroon op het werk van Groep G is “La Grande Coupure”, de grote stroomonderbreking, in 1944. Het zal in de boeken gaan als één van de meest spectaculairste en succesvolste verzetsacties in België en daarbuiten.
Word steunend lid van vzw Helden van het verzet
Door vzw Helden van het verzet te steunen houdt u de herinnering aan onze verzetshelden levend. Na de Tweede Wereldoorlog zijn deze mensen in de plooien van de geschiedenis verdwenen. Dankzij u kunnen we hen alsnog de gepaste eer bewijzen.
Door hun technische expertise als student-ingenieurs én hun goede connecties met professoren, zijn ze gewapend om de Duitsers om te tuin te leiden.
Absolute chaos
‘La Grande Coupure" is het resultaat van wekenlange, minutieuze voorbereiding. In een clandestiene samenwerking met voormalige professoren van de ULB bereiden Jean Burgers en zijn kompanen van Groep G de actie voor. Ze selecteren zorgvuldig 28 hoogspanningsmasten om op te blazen. Al deze masten bevinden zich op zeer moeilijk bereikbare locaties, zodat de herstellingen moeilijk zouden zijn en lang zouden duren. Na maanden van organiseren, plannen en voorbereiden, prikken ze de nacht van 15 op 16 januari 1944 als hun D-Day. Jean zorgt ervoor dat alle lokale divisies in gereedheid staan om gelijktijdig hun slag te slaan. Tussen 20:00 en 23:00 uur ’s avonds detoneren militanten van Groep G meer dan dertig explosies, van La Louvière tot in Charleroi en Luik, eindigend bij Bressoux en Visé. Het is absolute chaos. De Duitsers worden volledig verrast door deze grootschalige actie. En hoewel vooral in Wallonië de hoogspanningsmasten en elektriciteitskabels in vuur opgaan, worden er in diezelfde nacht ook in Vlaanderen, in de buurt van Kortrijk, Aalst en Dendermonde, sabotageacties uitgevoerd. Het is een gigantisch succes. Geen enkele van de vernielingsploegen wordt tijdens de acties onderschept door de Duitsers. Deze daad van verzet, zonder verlies van één mensenleven, heeft enorme gevolgen. Naar schatting kost het de Duitse oorlogsindustrie meer dan 10 miljoen arbeidsuren om alle schade te herstellen. De actie van Jean en Groep G heeft gevolgen die tot het Rijnland in Duitsland reiken. Een centrale spoorwegwerkplaats in Wallonië komt tot stilstand, steenkoolmijnen in Henegouwen en Charleroi moeten tijdelijk op 50% draaien en sturen duizenden arbeiders tijdelijk naar huis als technisch werklozen, verschillende staalfabrieken in Waals-Brabant kunnen weken niet functioneren, terwijl ze anders tot dertig ton staal per dag produceren. De actie treft de Duitsers in het hart van hun oorlogsindustrie. En ook belangrijk, er viel geen enkele dode. Althans, niet tijdens de actie.
Lippen op elkaar
Na de succesvolle actie van Jean en Groep G stijgt de moraal binnen het Belgische verzet enorm. Het betekent een symbolisch keerpunt in de strijd tegen de bezetters en toont de effectiviteit van het verzet. Het bevestigt de overtuiging dat de Duitse overheersing niet onaantastbaar is. Ook zij zijn te overwinnen. Desondanks wist Jean zeer goed dat zijn leven op het spel stond. Na de Grande Coupure zijn de Duitsers uit op wraak. De leden van Groep G zouden boeten. Dat is ook wat er gebeurt. De Duitse contraspionage, de Abwehr, gaat als een bezetene op zoek naar de daders. Van de 4.000 erkende leden, sterft een kwart in Duitse gevangenissen en concentratiekampen. Meer dan duizend doden. En op 17 maart 1944, drie maanden na de Grote Coupure wordt ook Jean zelf gearresteerd, samen met andere leiders van de groep. Ondanks de vele pogingen van de Duitsers om hem te laten praten, blijft hij zwijgen. Hij zegt nooit een woord. Hij ondergaat de gruwelen van de kampen Breendonk en Buchenwald, maar houdt altijd de lippen op elkaar. Op 6 september 1944 zou hij in Buchenwald zijn opgehangen na een langdurige marteling. Hij is dan 27 jaar oud.
Na de bevrijding trekt Groep G zich terug. Hoewel de legendarische verzetsgroep op de ULB en VUB vandaag – zeker in de Kring Vrij Onderzoek en de Librex – met veel trots gekend zijn, zijn Jean Burgers en zijn kompanen voor veel Brusselaars onbekende namen. Er hangt in Ukkel een herdenkingsplaat. Er is er ook een straat naar Jean Burgers vernoemd. Jongeren, ouderen, toeristen en zakenlui passeren de plaat en wandelen door de straat, maar het valt te betwijfelen of ze weten wie deze verzetsheld was.
Jean Burgers, Nationaal Commandant van Groep G.
Meer interessante artikels
