Afscheidsbrief: Youra Livchitz
In de laatste momenten van zijn leven schreef Youra Livchitz een afscheidsbrief aan zijn moeder Rachel. Het voorjaar van 1944 was voor haar al onbeschrijflijk tragisch: slechts een week eerder had ze ook de laatste woorden van haar oudste zoon Alexandre gelezen, kort voor zijn executie. De broers, verzetsstrijders in hart en ziel, gaven hun leven in de strijd tegen het nazisme. Youra, die naam maakte door zijn heldhaftige leiding in de bevrijdingsactie van het 20ste treinkonvooi, drukte in zijn brief een diep verlangen uit om met zijn moeder een nieuwe toekomst op te bouwen, ondanks de onafwendbare dood die hem wachtte.
Door Dany Neudt - 15/01/2025
‘Heb vertrouwen en moed in het leven, de tijd wist veel dingen uit.’
In het voorjaar van 1944 las Rachel Livchitz-Mitchnik twee hartverscheurende afscheidsbrieven van haar zonen Alexandre (Choura) en Youra Livchitz. Alexandre en Youra schreven de brieven luttele momenten voor de nazistische bezetter hen in Schaarbeek en Breendonk executeerde. We kunnen alleen maar gissen wat er in haar hoofd omging bij het lezen van de laatste woorden van Alexandre die ‘met opgegeven hoofd en een schoon geweten’ zijn onvermijdelijke dood tegemoet ging. Amper een week later schreef haar jongste zoon Youra dat hij er graag geweest was om samen met haar te ‘werken in de nieuwe realiteit’. Het zal haar getroost hebben dat hun strijdmakkers die het wel overleefden, haar bleven opzoeken tot ze op 93-jarige leeftijd zelf overleed.
Zelf groeide Rachel Livchitz op in een welgesteld Joods gezin in het toenmalige Bessarabië (Moldavië). Haar ongelukkige huwelijk met Schlema Livchitz, een arts in het Russische leger, was een kort leven beschoren. Ze arriveerde in 1927 met haar twee zonen in Brussel. Youra liep school in het atheneum van Ukkel, waar hij bevriend raakte met Robert Maistriau en Jean
Franklemon. De leerlingen van het Ukkelse atheneum kregen het vrijzinnig en antifascistisch engagement met de paplepel ingegoten. Niet minder dan zeventien leerlingen en leerkrachten zouden tijdens WOII als verzetshelden het leven laten, waarvan acht door de bezetter geëxecuteerd werden.
Franklemon. De leerlingen van het Ukkelse atheneum kregen het vrijzinnig en antifascistisch engagement met de paplepel ingegoten. Niet minder dan zeventien leerlingen en leerkrachten zouden tijdens WOII als verzetshelden het leven laten, waarvan acht door de bezetter geëxecuteerd werden.
Als uitmuntend leerling begon Youra in 1938 aan zijn studies geneeskunde aan de ULB (Université Libre de Bruxelles), ook al zo'n kweekvijver van verzet tegen de bezetter. Door de anti-Joodse maatregelen kon hij zijn studies niet afmaken. Op 1 juni 1942 verboden de nazi’s hem bovendien om als assistent-arts in een Brussels ziekenhuis te werken. In tegenstelling tot zijn broer Alexandre sloot Youra zich niet bij een verzetsbeweging aan. Dat weerhield hem er niet van om de leiding te nemen in de bevrijdingsactie op het 20ste treinkonvooi dat vanuit Mechelen naar het vernietigingskamp Auschwitz spoorde. Op 19 april 1943 spraken de drie jeugdvrienden Livchitz, Maistriau en Franklemon af op het Meiserplein in Schaarbeek. Ook hun strijdmakker Richard Althenhoff, een van de leiders van Groep G, zakte naar het plein af. Richard overhandigde een revolver aan Youra en vertrok weer. Met de revolver, vier tangen en een rood gekleurde stormlamp fietsten de drie jongemannen via Steenokkerzeel en Kampenhout naar Boortmeerbeek. Van het Joods Verdedigingscomité kregen ze een dikke bundel biljetten van 50 BEF mee, die ze aan de ontsnapte Joden moesten geven zodat die met de tram terug naar Brussel konden rijden en onderduiken.
Word steunend lid van vzw Helden van het verzet
Door vzw Helden van het verzet te steunen houdt u de herinnering aan onze verzetshelden levend. Na de Tweede Wereldoorlog zijn deze mensen in de plooien van de geschiedenis verdwenen. Dankzij u kunnen we hen alsnog de gepaste eer bewijzen.
Links zien we de brief van zoon Youra Livchitz aan zijn moeder Rachel, rechts de brief van zijn broer Alexandre Livchitz aan moeder Rachel.
Ze vatten post in een bocht waar de deportatietrein langzamer reed. De rode stormlamp werd op de sporen geplaatst. Elke trein diende volgens het spoorreglement immers te stoppen voor een rood licht. De 20ste deportatietrein vertrok rond 22u uit Mechelen, met aan boord bijna 1.500 mensen. Zoals voorzien stopte de trein voor het rode licht. Ondanks dat het wemelde van SS-troepen, wist ons drietal de zeventiende wagon te openen. In Boortmeerbeek sprongen zeventien gedeporteerden uit de trein. Door de opwinding en de verwarring wisten voor de Belgische grens niet minder dan 236 gevangenen te ontsnappen, een Europees unicum. Onder hen Simon Gronowski, die vandaag als krasse 92-jarige het hele land doorkruist om over zijn ervaringen te getuigen. Helaas werden 25 van hen ter plekke neergeschoten en 91 opnieuw aangehouden.
Hoe brachten onze verzetshelden het er vanaf? Jean Franklemon werd kort na de geslaagde bevrijdingsactie gearresteerd en na verloop van tijd als ‘Nacht und Nebel’-gevangene naar onder meer de concentratiekampen Sonnenberg en Sachsenhausen gedeporteerd. Jean wist de dodenmarsen te overleven en overleed in 1970 in een dorpje nabij Frankfurt a/d Oder. Robert Maistriau kon in de Ardennen onderduiken en zette zijn verzetsactiviteiten voort. Hij nam onder meer deel aan de spectaculaire sabotageactie ‘La Grande Coupure’ van Groep G, waar je elders in dit magazine meer over leest. Op 20 maart 1944 werd hij alsnog gearresteerd en via het Fort Breendonk naar concentratiekamp Buchenwald gedeporteerd. Amerikaanse troepen bevrijdden Robert op 15 april 1945 uit concentratiekamp Bergen-Belsen, amper 37 kilogram zwaar. In zijn latere leven zette hij zich blijvend in voor de vrijheid en gelijkheid van zoveel mogelijk mensen.
Een maand na de bevrijdingsactie in Boortmeerbeek arresteerde de Gestapo Youra Livchitz. Hij wist op een spectaculaire manier te ontsnappen: Youra overmeesterde zijn bewaker, trok zijn uniform aan en stapte het Gestapohoofdkwartier uit. Samen met zijn broer Alexandre vatte hij het plan op om naar Engeland te vluchten. Na verraad werd hun vluchtauto tegengehouden. Alexandra Livchitz werd op 12 januari 1944 in Fort Breendonk opgesloten en gemarteld. Hij verhuisde nadien naar de gevangenis van Sint-Gillis en werd op 10 februari 1944 in Schaarbeek geëxecuteerd. Youra Livchitz onderging de ‘Hel van Breendonk’ van 26 juni 1943 tot 17 februari 1944. De bezetter executeerde hem op 17 februari 1944 als gijzelaar in Fort Breendonk, samen met 5 andere moedige lotgenoten. Hiernaast kunnen jullie de afscheidsbrief van Youra Livchitz aan zijn geliefde moeder lezen.
Gedurende decennia vond men de bevrijdingsactie van het 20ste treinkonvooi amper een voetnoot waard. Vandaag geldt het - terecht - als een van de meest stoutmoedige en legendarische verzetsacties van Europa. Nergens anders in West-Europa wist men een deportatietrein te stoppen, laat staan dat men zoveel mensen kon laten ontsnappen.
Youra Livchitz
Alexandre Livchitz
Meer interessante artikels
