Speech herdenking Albert Pot en Theo Grijp

Jaak, Rik en Albert

Jaak Pluym was tijdens de Tweede Wereldoorlog een scheepshersteller uit Antwerpen. Hij pleegde verzetsdaden, vertraagde het werk, saboteerde de boel. De nazi’s en hun lokale medeplichtigen arresteerden hem. Ze martelden hem. En ze stuurden hem naar het concentratiekamp van Mauthausen. Daar stierf Jaakop 12 december 1942. Hij was 22 jaar.

Rik Hazen was een helper-scheepshersteller uit Antwerpen. Hij pleegde verzetsdaden tegen de nazibezetter. Ze arresteerden hem. Ze martelden hem. En ze stuurden hem naar het concentratiekamp van Mauthausen. Daar stierf Rik op 17 april 1943. Hij was 23 jaar.

Albert Adriaenssens was een scheepshersteller uit Merksem. Hij pleegde verzetsdaden tegen de nazibezetter. Ze arresteerden hem. Ze martelden hem. Ze stuurden hem naar het concentratiekamp van Mauthausen. Albert stierf er op 13 december 1943. Hij was 27 jaar.

Wie kent Jaak nog? Wie kent Rik nog? Wie kent Albert nog?

Ik las net de namen voor van drie van de tientallen vermoorde scheepsherstellers tijdens de Tweede Wereldoorlog. Ze werkten bij de toenmalige havenbedrijven Mercantile, Beliard of Union Electric Welding. De meeste van deze scheepsherstellers behoorden tot een vakbond. Velen waren aangesloten bij de Centrale van Metaalbewerkers van België.

Van de 45.000 gearresteerde verzetsmensen tijdens de Tweede Wereldoorlog stierven er 15.000. In omstandigheden die wij ons nauwelijks kunnen voorstellen. De Antwerpse scheepsherstellers belandden in twee van de meest barbaarse kampen van Europa. Het SS-strafkamp Breendonk in Willebroek en het concentratiekamp Mauthausen in Oostenrijk, met haar nevenkamp Güsen. De leefomstandigheden waren er zo erbarmelijk, dat de meesten het op die plekken maar enkele maanden volhielden.

Deze mensen zijn bij leven zwaar gestraft. Maar de grootste straf volgde na hun dood. Vandaag zijn we deze moedige mensen zo goed als allemaal vergeten.

Wij staan hier allemaal verzameld op het prachtige Operaplein in Antwerpen. Met vrijheid van meningsuiting. Met vrijheid van vereniging. In vrijheid van leven. En dat hebben wij in grote mate te danken aan figuren als Jaak, Rik en Albert.

Wat voor een maatschappij zijn wij als we onze helden niet meer kennen? Zij gaven hun leven voor onze vrijheid. En als dank stopten we ze in een vergeetput.

Hard als ijzer, onbuigzaam als staal

We mogen de namen van al deze mensen om twee goede redenen niet vergeten.

Ten eerste, omwille van de rechtvaardigheid. Deze moedige verzetshelden stierven een vreselijke dood. Omdat ze opkwamen voor onze vrijheid, tegen onderdrukking, tegen ontmenselijking, tegen een totalitaire ideologie. Zo lang we hun namen herinneren, zijn ze niet verdwenen. Zo lang we hun namen herinneren kunnen we het moedige verzet van deze helden ook in 2023 nog een waardevolle betekenis geven.

Ten tweede, omdat we nooit mogen vergeten WAAROM deze gewone mensen hun leven riskeerden. Oorlog en bezetting brengen het lelijkste én het mooiste in mensen en structuren naar boven. De nazi’s verboden elke syndicalistische activiteit. Wie het toch deed werd zonder genade aangehouden en wachtte een vreselijke straf. Alle bezittingen en lokalen van de vakbonden werden geconfisqueerd.

En toch zijn de verzetsdaden van Jaak, Rik en Albert het beste bewijs dat veel syndicalisten op de eerste lijn stonden van de barricades tegen de nazistische terreur. Ze waren hard als ijzer, onbuigzaam als staal. Ze kozen er voor een lichtpunt te zijn, toen onze volledige samenleving in een nevel van gitzwarte duisternis verzonk.

De vermoorde arbeiders herinneren ons bovenal aan de kracht van onderuit. En aan de sterkte van samenwerking. De SS’ers konden de individuele verzetshelden misschien martelen, deporteren of doden, maar tegen het verzet als samenwerkingsverband hadden ze geen verhaal.

Dat is precies wat we met onze nieuwe vzw Helden van het Verzet doen. Elke dag halen we verzetshelden als Jaak, Rik en Albert uit de vergetelheid met een korte bio op onze sociale media-kanalen. De reacties daarop zijn dagelijks overweldigend. Vele honderden mensen betuigen hun respect. Elke dag opnieuw. Door de kracht van al die reacties samen, de tienduizenden likes, de duizenden commentaren, zijn we erin geslaagd om het verzet terug op de agenda te plaatsen. Deze week nog heeft de gemeenteraad van Mechelen, naar aanleiding van onze oproep tot de oprichting van een Verzetsmuseum, haar positief advies gegeven. Wie had dat een half jaar geleden, toen we pas begonnen, durven denken?

Het toont dat we een gevoelige snaar hebben geraakt. Het toont dat onze bevolking niet wil dat deze mensen vergeten geraken. Twee weken geleden organiseerden we Dit Zijn de Namen in het Fort van Breendonk. Maar liefst honderd bekende en minder bekende mensen lazen 48 uur aan een stuk de namen voor van 8.500 gesneuvelde verzetsmensen. Het was live te zien in de Zevende Dag en het middagjournaal. Het was live te zien in 10 cultuurhuizen verspreid over Vlaanderen. De Bourla hier in Antwerpen zat afgeladen vol. Zowat alle kranten en magazines besteedden er aandacht aan.

We doen dit werk dus niet alleen. Ik verwijs graag naar het jarenlange pionierswerk van de verschillende Antwerpse burgerinitiatieven voor de struikelstenen. Ook recent academisch onderzoek haalt onze verzetshelden uit de vergeetput waar ze zo onterecht in verzeild raakten. De 8-meicoalitie wil terecht van 8 mei opnieuw een feestdag maken. En het ABVV levert met de jaarlijkse herdenking van Pot & Grijp een belangrijke bijdrage.

Samen houden we de herinnering levend aan de talloze moedige mannen, vrouwen en kinderen die hun leven hebben gegeven voor onze vrijheid. Als we net zoals de verzetsmensen samenwerken, kunnen we het tij keren. En onze verzetshelden eindelijk de eer bewijzen die ze verdienen. Elke dag een beetje meer.

Staking der 100.000

Op 10 mei 1941 brak de staking der 100.000 uit. Uiteraard niet toevallig een jaar na de inval door nazi-Duitsland. Alhoewel dat ten strengste verboden was, organiseerden Luikse arbeidersvrouwen die dag een optocht aan de poorten van de Cockerill-fabriek. Daarmee uitten ze hun ongenoegen over het tekort aan aardappelen, “patatten”. In een mum van tijd werden overal in het land werden zogenaamde “patattenbetogingen” georganiseerd. Ook hier in Antwerpen.

Na de optocht van de vrouwen legden zo’n 100.000 arbeiders het werk neer. Uit protest tegen de bevriezing van de lonen, terwijl de voedselprijzen razendsnel stegen. Na 21 dagen legde de bezetter zich bij de overmacht neer: de lonen stegen met 8%, een unicum tijdens de bezetting.

Deze overwinning gaf een boost aan het syndicalistisch verzet tegen de bezetter. En uit dat syndicalistisch verzet ontstond na het einde van de Tweede Wereldoorlog het hernieuwde ABVV, een strijdbare vakbond die zich vaak met succes verzet tegen sociaal onrecht. Jullie haalden mee het algemeen stemrecht voor vrouwen binnen. Jullie zorgden voor de invoering van het bestaansminimum en later het leefloon. Jullie realiseerden mee het ouderschapsverlof. En zo kan ik nog wel een tijdje doorgaan.

Verzet is besmettelijk. Het geeft anderen de kracht om hetzelfde te doen. Verzet geeft hoop. Het toont anderen dat niet alles verloren is.

Maar vooral: verzet doet dromen. Van een betere wereld. Herinneren is niet enkel terugkijken naar het verleden. Het is ook vooruitkijken naar de toekomst. Dankzij het verzet weten we dat de onvermoeibare strijd loont. Ook al lijkt de tegenstander soms genadeloos en onverslaanbaar. We kunnen en we mogen het gevecht tegen onrecht nooit opgeven. Het goede zal altijd overwinnen.

Mag ik tot slot nog een warme oproep doen om onze niet-gesubsidieerde vzw Helden van het Verzet te steunen? Wij doen deze fulltime job al maanden met slechts een handvol mensen. Het is zo belangrijk om dit werk verder te zetten, maar dat kan enkel met uw steun. Koop daarom onze boeken die straks op de receptie te koop worden aangeboden. Surf naar onze website www.heldenvanhetverzet.be/steunen en word lid of steun ons met een gift. Alleen zo kunnen we samen de herinnering levend houden. Bedankt.

Steun Helden van het Verzet