Struikelen over geschiedenis
Struikelstenen en struikeldrempels. Je hebt er misschien al van gehoord. De laatste jaren duiken deze glimmende oorlogsherinneringen overal in het straatbeeld op. Maar wat zijn het precies? En kan je er zelf een aanvragen?
Door Tim Van Steendam - 21/10/2023
Een groepje mensen staat bij elkaar aan de Reep in Gent, de kade langs het kanaal waar Schelde en Leie samenvloeien. Een stadsarbeider metst een blinkende kassei in de straatstenen. Op het glanzende, messing plaatje staat een naam. Maurice De Vos. Daaronder zijn geboortejaar. 1897. Verzetsstrijder. Gearresteerd 5.9.1944. Gemarteld. Vermoord. In de Reep geworpen.
Amateurhistoricus Erald De Wachter (foto) voorziet de ceremonie van een korte levensloop van de betreurde verzetsstrijder. Maurice werkte als inlichtingenofficier en hielp onder andere gevluchte krijgsgevangenen en geallieerde piloten naar Engeland ontsnappen. Na zijn arrestatie werd hij door de Duitsers gefolterd en uiteindelijk door de kop geschoten aan de Reep. Men heeft zijn lichaam in het water gedumpt, verzwaard met een riooldeksel. Dit gebeurde een dag voor de bevrijding van Gent.
Het is een ijzingwekkende herinnering aan de wreedheden uit het verleden. Er zijn tientallen aanwezigen bij deze ceremonie aan de rand van het historische centrum van Gent. Familieleden van Maurice Devos en leden van de Nationale Conferentie voor Politieke Gevangenen en Rechthebbenden (NCPGR), waaronder Erald de Wachter en andere geïnteresseerden. Erald is één van de grote bezielers van het struikelstenenproject in Gent en omstreken. ‘In 2018 stelde ik eerst een lijst op van meer dan 100 namen met alle relevante persoonsgebonden informatie,’ zegt hij. ‘Op basis van die lijst contacteerden bestuursleden van de NCPGR de nabestaanden en kwamen we tot een eerste lijst van 20. Die struikelstenen werden in maart 2019 geplaatst in het bijzijn van Gunter Demnig, de stichter van dit grootste memoriaal in Europa. In 2023 konden we al 6 stenen leggen. Hopelijk volgt de rest volgend jaar.’
Amateurhistoricus Erald De Wachter (foto) voorziet de ceremonie van een korte levensloop van de betreurde verzetsstrijder. Maurice werkte als inlichtingenofficier en hielp onder andere gevluchte krijgsgevangenen en geallieerde piloten naar Engeland ontsnappen. Na zijn arrestatie werd hij door de Duitsers gefolterd en uiteindelijk door de kop geschoten aan de Reep. Men heeft zijn lichaam in het water gedumpt, verzwaard met een riooldeksel. Dit gebeurde een dag voor de bevrijding van Gent.
Het is een ijzingwekkende herinnering aan de wreedheden uit het verleden. Er zijn tientallen aanwezigen bij deze ceremonie aan de rand van het historische centrum van Gent. Familieleden van Maurice Devos en leden van de Nationale Conferentie voor Politieke Gevangenen en Rechthebbenden (NCPGR), waaronder Erald de Wachter en andere geïnteresseerden. Erald is één van de grote bezielers van het struikelstenenproject in Gent en omstreken. ‘In 2018 stelde ik eerst een lijst op van meer dan 100 namen met alle relevante persoonsgebonden informatie,’ zegt hij. ‘Op basis van die lijst contacteerden bestuursleden van de NCPGR de nabestaanden en kwamen we tot een eerste lijst van 20. Die struikelstenen werden in maart 2019 geplaatst in het bijzijn van Gunter Demnig, de stichter van dit grootste memoriaal in Europa. In 2023 konden we al 6 stenen leggen. Hopelijk volgt de rest volgend jaar.’
Met hoofd en hart
De gedenktekens van de Tweede Wereldoorlog in ons straatbeeld zijn vaak verworden tot anonieme symbolen. Een plakkaat met namen. Een naamloos standbeeld. Een oorlogsmonument. De meeste mensen kijken al lang niet meer op van de bronzen vaandels of de koperen muurplaten die herinneren aan de gruwelen van weleer. De 76-jarige Duitse kunstenaar Gunter Demnig (foto) ging begin jaren negentig in het verzet tegen die verwaarlozing. Hij plaatste kasseien in het trottoir voor de vroegere woonhuizen van mensen die door de nazi’s gedeporteerd of vermoord zijn, voor overlevenden van concentratiekampen en mensen die konden vluchten. Stolpersteine, zo heten de struikelstenen officieel. Demnig wil dat voetgangers er ‘met hun hoofd en hun hart over struikelen’. Zo gaf hij een signaal tegen de ideologie van de nationaalsocialisten die mensen tot nummers maakten om hen zo van hun individualiteit te beroven.
Een stad als Gent heeft sinds dit jaar een procedure opgesteld die de plaatsing van struikelstenen moet stroomlijnen. Aanvragers dienen nu op de website van de stad een formulier in te dienen en een som van ongeveer 90 euro te betalen. Nadien komt een stadsarbeider de steen plaatsen. Maar het kan ook anders.
Erald De Wachter: ‘Ik zit bijvoorbeeld ook in het organisatiecomité van Sint-Niklaas. In 2022 hebben we er 6 gelegd en in 2023 5. Zowel de aanvraag, de aankoop als de aanlag van de stenen is er gratis. Men laat een mooie vierkleurenbrochure drukken. De stad legt zelfs een vip-reisbus in om van de ene plaatsingsplaats naar de andere te rijden!’
Een stad als Gent heeft sinds dit jaar een procedure opgesteld die de plaatsing van struikelstenen moet stroomlijnen. Aanvragers dienen nu op de website van de stad een formulier in te dienen en een som van ongeveer 90 euro te betalen. Nadien komt een stadsarbeider de steen plaatsen. Maar het kan ook anders.
Erald De Wachter: ‘Ik zit bijvoorbeeld ook in het organisatiecomité van Sint-Niklaas. In 2022 hebben we er 6 gelegd en in 2023 5. Zowel de aanvraag, de aankoop als de aanlag van de stenen is er gratis. Men laat een mooie vierkleurenbrochure drukken. De stad legt zelfs een vip-reisbus in om van de ene plaatsingsplaats naar de andere te rijden!’
De eerste herinnering
In Vlaanderen heeft elke gemeente en elke stad zijn eigen reglement. De grote steden hebben intussen een traditie en een vrij makkelijk invulformulier op de website van de stadsdiensten staan. Wachttijden bedragen doorgaans enkele maanden. In het Antwerpse is Willem Kenis (foto), op vraag van de Gunter Demnig Stichting zelf, coördinator van de plaatsing in de regio.
Kenis: ‘Het struikelstenenproject is gestart in de jaren negentig, eerst in Duitsland en daarna breidde het uit in gans Europa. In mei dit jaar heeft men de 100.000ste struikelsteen geplaatst, in Nürenberg. Ook wij zien de interesse alleen maar toenemen. Hoe meer men zulke stenen plaatst, hoe meer aandacht er ook voor is. Ik krijg wekelijks aanvragen binnen, zowel voor joden als voor verzetsmensen. In Antwerpen plaatsten we in totaal al 168 struikelstenen, waarvan 141 voor Joodse slachtoffers van het nazisme en 27 weerstanders. Soms overlapt dat natuurlijk, want van die 27 weerstanders waren er 4 Joods. Antwerpen kan per jaar bij de Stichting een zestigtal stenen aanvragen. Wel, 2024 is nu al helemaal volgeboekt.’
Intussen is het ook mogelijk om zogenaamde Stolperdrempels aan te vragen, langwerpige stenen die groepen van slachtoffers herdenken.
Kenis: ‘Er ligt er eentje in Leuven voor een school. In Deurne heeft het district het initiatief genomen om een struikeldrempel te plaatsen voor Cinema Plaza. Tijdens de razzia’s in augustus 1942 werden er 133 joden opgesloten voor deportatie via de Dossinkazerne naar Auschwitz en andere kampen. 107 onder hen hebben de kampen niet overleefd. Waarschijnlijk wordt deze in april 2024 ingehuldigd.
De individuele namen komen er niet op. Het is vooral een herinnering aan een gebeurtenis. Ook die moeten we kunnen herinneren. De joodse gemeenschap van ongeveer 350 mensen in Deurne is na de oorlog zo goed als verdwenen. De struikeldrempel wordt de eerste herinnering aan die gruwelijke razzia’s in de publieke ruimte. Dat is uiteindelijk de essentie van het struikelstenenproject.’
Kenis: ‘Het struikelstenenproject is gestart in de jaren negentig, eerst in Duitsland en daarna breidde het uit in gans Europa. In mei dit jaar heeft men de 100.000ste struikelsteen geplaatst, in Nürenberg. Ook wij zien de interesse alleen maar toenemen. Hoe meer men zulke stenen plaatst, hoe meer aandacht er ook voor is. Ik krijg wekelijks aanvragen binnen, zowel voor joden als voor verzetsmensen. In Antwerpen plaatsten we in totaal al 168 struikelstenen, waarvan 141 voor Joodse slachtoffers van het nazisme en 27 weerstanders. Soms overlapt dat natuurlijk, want van die 27 weerstanders waren er 4 Joods. Antwerpen kan per jaar bij de Stichting een zestigtal stenen aanvragen. Wel, 2024 is nu al helemaal volgeboekt.’
Intussen is het ook mogelijk om zogenaamde Stolperdrempels aan te vragen, langwerpige stenen die groepen van slachtoffers herdenken.
Kenis: ‘Er ligt er eentje in Leuven voor een school. In Deurne heeft het district het initiatief genomen om een struikeldrempel te plaatsen voor Cinema Plaza. Tijdens de razzia’s in augustus 1942 werden er 133 joden opgesloten voor deportatie via de Dossinkazerne naar Auschwitz en andere kampen. 107 onder hen hebben de kampen niet overleefd. Waarschijnlijk wordt deze in april 2024 ingehuldigd.
De individuele namen komen er niet op. Het is vooral een herinnering aan een gebeurtenis. Ook die moeten we kunnen herinneren. De joodse gemeenschap van ongeveer 350 mensen in Deurne is na de oorlog zo goed als verdwenen. De struikeldrempel wordt de eerste herinnering aan die gruwelijke razzia’s in de publieke ruimte. Dat is uiteindelijk de essentie van het struikelstenenproject.’
Wie in België een steen wil aanvragen kan zich allereerst informeren bij de Stichting Stolpersteine zelf, meer bepaald bij Alexander Stukenberg op benelux@stolpersteine.eu De man heeft een atelier in de tuin van het Goethe-Instituut in Amsterdam, waar de stenen voor de Benelux worden aangemaakt.
Alle informatie over dit project is terug te vinden op de website www.stolpersteine.eu
Meer interessante artikels
